(foto: Marin Chambi)La tierra del llamero y el Misti.
Llameroq allpanmanta Mistimantawan
Llameroqa tiyaransi estancianpi, paqochantin llamantin ima. Wasi ch'ujllanpitaq warmintin herqekunantin hauka tiyakuq. Alqochanpas karan, Habascha sutiyuq.
Llameroqa sapa p'unchay llank'akuq ima llamero kausaypi, ñataq paqochakunata llamakunata michispa, millmakunata pushkaspa utaq llama qarata qoñichispa. Llaqtamantaq riq llama charkintin, sarawan, kachiwam uchuwan ima, chalananpaq.
Turanchis llama michiqqa runasimillata rimaq, mana qelqaytapas nitaq castilla simi rimaytapas yachaqchu.
Llaqtapitaq tiyakuq hoq llaqtaruna, imachá sutinpas karan. Ichaqa willallashaq imata nuqanchisman qoqowanchis sutinri. Kay llaqta runa wiraqochaqa misti nispan llapan ayllurunakuna sutinchanku.
Kay mistichaqa sapa p'unchaysi kunparayaspa umanpi maskhaq, imaynatan astawan allpayukunman ayllurunakunaq allpanwan, chayta.
Hinas kay mistiqa hoq p'unchay llama michiq wasinpi rikurimusqa. Kay alqoqa... misti niymanchá (panpachawankichis, yaqapas pantashani mistita alqowan, icha aqnatan willariwaranku), rikurisqas caballo patapi, qara botasniyuq, punchuyuq, revolverniyuq ima.
Apuskachallaña saya sayallañas nisqa aynata: yau idio allpaypin kashanki, uywaykikuna ichhuytan raqrashan wasiykipas allpay patanpi unay watañan kashan – nispas papelta qhawarichisqa.
Llama michiqsis niq: papay imaynataq chayri, kay allpapiqa tiyarantaq taytaypas, llapan ñaupaq machuykunapas, imaynataqri allpaykiri kanman.
Mistitaq nin: yau indio qanqa mana imatapas yachanki, kay papelpin nishan rantikusqaymanta, kaypin nin ima hayk'awan estadomanta rantikusqay. - nispa papelta llama michiq qhasqonman haywarparin
Llama michiq papelta hap'ispa nin: papay imatachá nin kaypi, manataq yachanichu ñawinchayta, imatacha nin kaypi riki.
Mist: Yau idio manapaschá willaykimanpas, astawan sonqopakushani qanmanta. Nisaykin, llaqtapin rantirukuni estomanta, kaypi kashan alcaldeq seq'echaynin. Rillaypas llaqtaman, tapukachaypas alcaldeman, gobernadorman, wardiakunamanpas rillaypas; llapan llaqtarunakunaqa ña yachanku.
Nispas mistiqa rakhu kunkanta hoqnirachispas, llanpullamanta hoqmanta rimasqa:
Yay wayqechay uyariway, noqaqa sumaqllatan qanway qepakuyta munani. Hamushani willaq ama juicioman haykunapaq, yachashanki riki imaynan juicio puriyqa, qolqepaqmi riki.
Llama michiqtaq ña riqsiran imayna llaqtarunakuna kasqanmanta. Ñaupaqpas wakachanta hoq misti aparukuran, guardiaman quejakuspataq manas pipas uyariranchu, manas haykaqpas justicia nisqata llameromasinkunapas aypayta yachaqkuchu.
Sonqollanpis k'iripakuspa umanpi nisharan ' imaynatataqri kunan kasaq, maymantaq riymanri, imaynataqri kanqa churichaykunari' nispa hamut'ashaqtinsi misti nin:
Qanmanta llakipakushani, chayraykun kayta nisayki ' qepakullay kaypi, ichaqa ña yachashanki kay allpa haqay orqokunantinmanta hanchay unu wayqontin chay irun ichhu panpantin ankay wasiykikamaqa noqaqmi. Ichaqa manan imapas yanqallachu riki, kunanmantaqa sapa wata qopuwanki chunka paqochakunata allpaypi tiyasqaykimanta.' - nispas nin misti
llamero llakiy llakiyllañas nin: Chaynas kanqa riki papa, imatataqri nuqa ruwayman, maymantataqri nuqa riyman.
Chaymantas chay allpakuna mistiq makinpi tukun. Icha ninkus manas hak'aqpas rantikuranchu, yanqa papel niqllatas rikurirachin llameroman, ichaqa ñas llapan llaqta umalliqkunaqa kaman mistipuqa chay autoridades nisqaqa, paka pakayllas, paykuna puralla tutapi utaq wallpa waqaypi machayukuspa chayaranku imaynatan suwankuman allpakunata, imaynatan munapayaykuyrayku llameroq allpanta suwankuman.
Chay patamantas sapa wata kay misti kutin llameroq wasinman paqochakunata qopuchikuq.
Ichaqa mana chayllapichu, Kay mistiqa niqsi llama michiqma:
Yau kaman uywaqa uywa riki, manan rumichu. Chay chunka paqochakunaqa miranmi riki, chayraykun nuqa cuentata horqorani. Sapa wataqa sapankamanta hujllapas mirallantaq, hina kaqtintaq sapa wata apasaq chunkata ichaqa qepakullanqan wakin chunka paqochakuna.
Chaymantas mistikuna allpayuq rikuriranku chay llameroq estanciakunapi.
Hinallataqsis sapa wata llamero michiqqa misti makinpi much'uyachikun, wajchayachikun. Chaymantas mana qhespiyapunchu astawansi waskharchakuranpas churinkunapas.
Llameroq allpanmanta Mistimantawan
Llameroqa tiyaransi estancianpi, paqochantin llamantin ima. Wasi ch'ujllanpitaq warmintin herqekunantin hauka tiyakuq. Alqochanpas karan, Habascha sutiyuq.
Llameroqa sapa p'unchay llank'akuq ima llamero kausaypi, ñataq paqochakunata llamakunata michispa, millmakunata pushkaspa utaq llama qarata qoñichispa. Llaqtamantaq riq llama charkintin, sarawan, kachiwam uchuwan ima, chalananpaq.
Turanchis llama michiqqa runasimillata rimaq, mana qelqaytapas nitaq castilla simi rimaytapas yachaqchu.
Llaqtapitaq tiyakuq hoq llaqtaruna, imachá sutinpas karan. Ichaqa willallashaq imata nuqanchisman qoqowanchis sutinri. Kay llaqta runa wiraqochaqa misti nispan llapan ayllurunakuna sutinchanku.
Kay mistichaqa sapa p'unchaysi kunparayaspa umanpi maskhaq, imaynatan astawan allpayukunman ayllurunakunaq allpanwan, chayta.
Hinas kay mistiqa hoq p'unchay llama michiq wasinpi rikurimusqa. Kay alqoqa... misti niymanchá (panpachawankichis, yaqapas pantashani mistita alqowan, icha aqnatan willariwaranku), rikurisqas caballo patapi, qara botasniyuq, punchuyuq, revolverniyuq ima.
Apuskachallaña saya sayallañas nisqa aynata: yau idio allpaypin kashanki, uywaykikuna ichhuytan raqrashan wasiykipas allpay patanpi unay watañan kashan – nispas papelta qhawarichisqa.
Llama michiqsis niq: papay imaynataq chayri, kay allpapiqa tiyarantaq taytaypas, llapan ñaupaq machuykunapas, imaynataqri allpaykiri kanman.
Mistitaq nin: yau indio qanqa mana imatapas yachanki, kay papelpin nishan rantikusqaymanta, kaypin nin ima hayk'awan estadomanta rantikusqay. - nispa papelta llama michiq qhasqonman haywarparin
Llama michiq papelta hap'ispa nin: papay imatachá nin kaypi, manataq yachanichu ñawinchayta, imatacha nin kaypi riki.
Mist: Yau idio manapaschá willaykimanpas, astawan sonqopakushani qanmanta. Nisaykin, llaqtapin rantirukuni estomanta, kaypi kashan alcaldeq seq'echaynin. Rillaypas llaqtaman, tapukachaypas alcaldeman, gobernadorman, wardiakunamanpas rillaypas; llapan llaqtarunakunaqa ña yachanku.
Nispas mistiqa rakhu kunkanta hoqnirachispas, llanpullamanta hoqmanta rimasqa:
Yay wayqechay uyariway, noqaqa sumaqllatan qanway qepakuyta munani. Hamushani willaq ama juicioman haykunapaq, yachashanki riki imaynan juicio puriyqa, qolqepaqmi riki.
Llama michiqtaq ña riqsiran imayna llaqtarunakuna kasqanmanta. Ñaupaqpas wakachanta hoq misti aparukuran, guardiaman quejakuspataq manas pipas uyariranchu, manas haykaqpas justicia nisqata llameromasinkunapas aypayta yachaqkuchu.
Sonqollanpis k'iripakuspa umanpi nisharan ' imaynatataqri kunan kasaq, maymantaq riymanri, imaynataqri kanqa churichaykunari' nispa hamut'ashaqtinsi misti nin:
Qanmanta llakipakushani, chayraykun kayta nisayki ' qepakullay kaypi, ichaqa ña yachashanki kay allpa haqay orqokunantinmanta hanchay unu wayqontin chay irun ichhu panpantin ankay wasiykikamaqa noqaqmi. Ichaqa manan imapas yanqallachu riki, kunanmantaqa sapa wata qopuwanki chunka paqochakunata allpaypi tiyasqaykimanta.' - nispas nin misti
llamero llakiy llakiyllañas nin: Chaynas kanqa riki papa, imatataqri nuqa ruwayman, maymantataqri nuqa riyman.
Chaymantas chay allpakuna mistiq makinpi tukun. Icha ninkus manas hak'aqpas rantikuranchu, yanqa papel niqllatas rikurirachin llameroman, ichaqa ñas llapan llaqta umalliqkunaqa kaman mistipuqa chay autoridades nisqaqa, paka pakayllas, paykuna puralla tutapi utaq wallpa waqaypi machayukuspa chayaranku imaynatan suwankuman allpakunata, imaynatan munapayaykuyrayku llameroq allpanta suwankuman.
Chay patamantas sapa wata kay misti kutin llameroq wasinman paqochakunata qopuchikuq.
Ichaqa mana chayllapichu, Kay mistiqa niqsi llama michiqma:
Yau kaman uywaqa uywa riki, manan rumichu. Chay chunka paqochakunaqa miranmi riki, chayraykun nuqa cuentata horqorani. Sapa wataqa sapankamanta hujllapas mirallantaq, hina kaqtintaq sapa wata apasaq chunkata ichaqa qepakullanqan wakin chunka paqochakuna.
Chaymantas mistikuna allpayuq rikuriranku chay llameroq estanciakunapi.
Hinallataqsis sapa wata llamero michiqqa misti makinpi much'uyachikun, wajchayachikun. Chaymantas mana qhespiyapunchu astawansi waskharchakuranpas churinkunapas.
